Ebced Hesabi Nedir ?
Ebced rakamlarını yani alfabetik bir sayı sistemini kullanarak, kelimelerin sayısal değerini hesaplamaktır. Arap alfabesinin eski sıralanışından (elif, ba, cim, dal) ilk dört harfinin okunuşlarıyla (E-B-Ce-D) türetilmiş bir sözcüktür. Arap alfabesiyle yazılan bir yazıdaki harflerin sayısal değerlerinden (cifr) tarih bilgisi gibi gizlenmiş bilgileri çıkarmaya yönelik çalışma yapanlar da olmuştur. Hâdiselerin vukuu zamanının tesbiti için harflere yüklenilen rakamsal değere denilir. Diğer bir tarif ile bir hadiseyi tarihlendirme için kullanılan ve rakamları harften ibaret olan bir hesaptır. Buna "cümlelerin hesabı" denilir.
Arap ebcedinin İberî ve Aramî alfabesinden alındığına şüphe yoktur.
Ebced hesabını akılda tutmak için bir anlamı olmayan ve Arap alfabesindeki harflerin eski dizilişini hatırlatıcı olarak kullanılan kelimelerden bir cümle oluşturulmuştur: bu 'ebced', 'havvez', 'huttî, 'kelemen', 'sa'fes', 'karaşet', 'sehhaz', 'dazıg' cümlesidir.
ابجد هوز حطى كلمن سعفص قرشت ثخذ ضظغ
dazıg sehhaz keraşet sa'fes kelemen huttî havvez ebced
Harflerin Sayısal Değerleri ?
Ebced dizilişine göre Arap alfabesi;
“elif, bâ, cim, dâl, he, vav, ze, ha, tı, yâ, kef, lâm, mim, nûn, sin, ayın, fe, sad, kaf, rı, şın, te, se, hı, zel, dad, zı, ğayın” şeklindedir ve “ebced” ismini de bu dizilişin ilk dört harfinden almıştır. Bu alfabe kolay ezberlensin diye şu formül ile de ifâde edilmiştir: Ebced, Hevvez, Huttî, Kelemen, Sa’fes, Karaşet, Sehaz, Dazağ. Bu dizilişe göre Arap alfabesi sayısal değer açısından üçe ayrılmış; İlk dokuz harfe “âhâd” yani “birler”ve birler basamağından değerler verilmiş; ikinci dokuz harfe “âşâr” yani onlar denmiş ve onlar basamağından değerler verilmiş; üçüncü on harfe “miât” yani “yüzler” denmiş ve yüzler basamağından değerler verilmiştir.
Tablo Olarak:
elif ا | 1 | Ha ح | 8 | sin س | 60 | te ت | 400 |
be ب | 2 | Tı ط | 9 | `ayn ع | 70 | peltek se ث | 500 |
cim ج | 3 | yâ ي | 10 | fe ف | 80 | Hı خ | 600 |
dal د | 4 | kef ك | 20 | Sad ص | 90 | zel ذ | 700 |
he ه | 5 | lâm ل | 30 | kaf ق | 100 | Dad ض | 800 |
vav و | 6 | mim م | 40 | ra ر | 200 | Zı ظ | 900 |
ze ز | 7 | nun ن | 50 | şın ش | 300 | ğayn غ | 1000 |
Ebced ve tarih düşürmek
Tarih düşürme adetleri anlamlı bir tarihe denk gelen güzel bir cümle bulmaktır. Örneğin İstanbulun fetih tarihi 1453 Kur'an-Kerim de geçen Beldetün Tayyibetün ifadesinin ebced hesabına göre adedi 857 olup bunu miladi takvime göre karşılığı 1453 tür. Bu ifadenin anlamı da güzel belde demektir ki istanbulun güzel bir belde olduğuna işaret vardır.(1)
Ebced Ve Çeşitleri
1-Asıl Ebced; Küçük Ebced Hesabı (Cümel –i Sağir)
Ebced düzeninin ilk dokuz harfi 1’den 9 ‘a kadar, ikinci dokuz harfi 10’dan 90’a kadar, üçüncü dokuz harfi 100’den 900’e kadar sayı değerlerini alırken,son olarak ‘ğayn’ harfi ise 1000 rakamını göstermektedir.
Harflerin Ebced değerleri toplanır.
Misal: Cemil kelimesini oluşturan harfler: Cim, mim, ye, lam'dır. Cim: 3, mim:40, ye:10, lam:30.
Toplam = 3 + 40 + 10 + 30 = 83. Cemil kelimesinin asıl (küçük) Ebced değeri 83'dür.
2-En Küçük Ebced Hesabı (Cümel-i Asğar)
Harflerin (asıl) küçük Ebced değeri 12'ye bölünür. Bölme işleminde bölünmeden kalan değer harfin en küçük Ebced değeridir. Kef harfi ve sonrasındakiler için geçerli olan bu işlem de Sin ve Hı harfleri bu işleme tabi tutulmazlar.
Misal: Mim harfinin Ebced değeri 40'tır. 40'ı 12'ye böldüğümüzde kalan 4'tür. Lam harfinin Ebced değeri olan 30'u 12'ye böldüğümüzde kalan 6'dır.
Cemil kelimesinin en küçük Ebced değeri: 3 + 4 + 10 + 6 = 23'dür.
3-Büyük Ebced Hesabı (Cümel-i Kebir)
Harflerin adlarının sayı değerine göre hesaplanır. Bu işlem küçük Ebced hesabındaki sayılar, nazarı itibara alınarak yapılır.
Misal: Cim harfi cim, ye, mim olarak yazılır. Bunun toplamı: 3 + 10 + 40 = 53'tür.
Cemil kelimesinin büyük Ebced değeri: 53 + 90 + 11 + 71 = 225
4-En Büyük Ebced Hesabı (Cümel –i Ekber)
Asıl (küçük) Ebceddeki harflerin sayı değerlerinin Arapça adlarının toplamıyla yapılan hesaptır.
Misal: He harfinin değeri 5'dir. Arapça 5 Hamse'dir. Bu da 600 + 40 + 60 + 5 = 705'dir.
Cemil kelimesinin en büyük Ebced değeri: 1035 + 333 + 575 + 1090 = 3033'dür.
5-Noktalı Ebced Hesabı
Noktalı harflerin Ebced değerleri toplanarak yapılan bir hesaptır. Noktasız harfler, hesaba katılmaz.
Misal: Cemil kelimesindeki noktalı harfler: Cim ve Ye'dir. Bu harflerin toplamı: 3 + 10 = 13'dür.
Cemil kelimesinin noktalı Ebced değeri 13'dür.
6-Noktasız Ebced Hesabı
Noktasız harflerin Ebced değerleri toplanarak yapılan bir hesaptır. Bu hesapta da noktalı harfler nazarı itibara alınmaz.
Misal: Cemil kelimesindeki noktasız harfler: Mim ve Lam'dır. Bu harflerin toplamı:
40 + 70 = 110'dur. Cemil kelimesinin noktasız Ebced değeri 110'dur.
__________________
Dipnotlar ve Kaynakça:
1. Yazır M.H. Elmalılı Tefsiri, s. 3956
furkandergisi.com
ebced.com
tr.wikipedia.org
etiketler ebced , osmanlıca